آرمان اصفهان – حجت الاسلام محمد قطبی: جهان، در حال تغییر است و موج­ه ای تمدنی در حال شدت گرفتن، اگر موج سوم را در عصر دانایی و اطلاعات متجلی بدانیم، موج چهارم می­ تواند در عرصه­ ای جدید و مبتنی بر مولفه­ های فرهنگی باشد. چراکه اطلاعات و دانایی زیرساخت فرهنگ محسوب می­ شود.

انسان از کشاورزی و زندگی متکی بر خاک آغاز کرد و سپس با تسخیر ابزار و امکانات مادی و اختراع ماشین سعی کرد چرخ­ های ماشینی را به جای زور بازو بنشاند و تولید انبوه را به عنوان یک هدف متعالی در پیش بگیرد.

سپس با شناخت دقیق­تر از محیط پیرامون متوجه شد که یکسره تولید انبوه نمی­ تواند مشکل جامعه را حل کند و لازم است نسبت به اقتضائات و علایق و سلایق و ویژگی­ های جهان، اطلاعات دقیق در دست داشت.

از همین جا کلید جمع­آوری اطلاعات خورده و با پیدایش تکنولوژی­ های نوین که بر پایه الکترونیک و فضای مجازی استوار بود شرایطی مهیا شد تا بشر وارد عرصه جدیدی شده و انباشت اطلاعات و ذخیره­ سازی داده­های علمی و فنی را پیش روی خود قرار دهد.

از آن جا که انباشت اطلاعات به تنهایی کافی نبود بشر به سمت فعالیت بر پایه اطلاعات را همراه با دستاوردهای علمی و تجربی ادامه داد و به عصر دانایی و دانش­ بنیان روی آورد.

این پیشرفت، دستاوردهای مفیدی برای جامعه داشت و رویکرد علمی و دانشی به بشر بخشید. امروزه توسعه ­گران و بازیگران عرصه پیشرفت در سطح جهانی بر این باورند که دانش­بنیانی اگر با تکیه بر خلاقیت نباشد کارساز نیست و لذا می­ بایست خلاقیت و نوآوری را چاشنی اطلاعات و دانش کرد و یک فعالیت را به صِرف این­که دانش بنیان باشد نستود. بلکه ابتکارات و خلاقیت­ هاییِ را ستود و از آن­ها به عنوان رشد و پیشرفت یاد کرد که بتواند منشاء تحولی شگرف و عمیق در زندگی بشر باشد.

بر همین اساس برخی عصر حاضر را عصر خلاقیت می­ نامند و خلاقیت را مهم­ترین درون مایه حرکت در این عصر بر می­ شمارند.

اگر چه خلاقیت نقش مهمی در پیشرفت­ های بشری داشته و هرگز نمی ­توان آن را نادیده گرفت ولی لازم است به این نکته توجه شود که بشر نیازمند یک نوزایی در تمدن و اسطوره­ های تمدنی دارد؛ تمدنِ شکل گرفته از عصر انباشت دانش و اطلاعات شرایطی برای انسان به وجود آورده که از عمق اندیشه و تمدن کاسته شده و صرفاً به دامنه اطلاعات بشر افزوده شده است بدون اینکه تاثیر عمیقی در زندگی و حیات تمدنی بشر بگذارد.

به گونه­ ای که اگر بخواهیم حاصل زیست تمدنی این دوره را به جوامع آینده نشان بدهیم می ­توان تمام یافته­های بشر را در قالب یک هارد و فضای مجازی کپی کرده و در اختیار علاقه­ مندان قرار دهیم. یعنی در مقایسه با آثار و پیدایش تمدن­ های پیشین که هم در بُعد میراث سخت و کالبدی، آثار ابنیه­ های فراوانی برجای گذاشته­ اند و هم در بُعد میراث ناملموس فرهنگی دستاوردهای آیینی و اسطوره­ای و فرهنگیِ فراوانی به بشر هدیه کرده ­اند و به طور قطع نام و یاد آنان در هنر، ادبیات، صنایع، آثار و ابنیه و زوایای مختلف زندگی انسان­ها تجلی داشته و ماندگار شده است ولی حاصل تمدنی این عصر صرفاً یک هارد دیجیتال خواهد بودکه با توجه به پیشرفت­ های تکنولوژیکی در قالب یک فلشِ سرکلیدی خلاصه خواهد شد.

یعنی تمام دستاوردهای همه­ی تمدن­های سده­های اخیر در یک تراشه کوچک سرکلیدی خلاصه خواهد شد.

به لحاظ این که عصر تبادل اطلاعات بر روی استفاده از ابزارها و روش­های تولید، تکثیر و توزیع اطلاعات متمرکز شده و این ابزارها نیز روز به روز تحول یافته، تبدیل به اسطوره، افسانه و هستارهای تمدنی نشده است.

با نیم نگاهی به وضعیت فعلی جوامع می­توان دریافت که آنچه می­ تواند منشاء ساخت تمدنی باشد در سطح دنیا و در بین جوامع دچار همسانی و یکدستی شده است.

کدام معماری دردنیای امروز برای آیندگان به عنوان مظهر تمدنی شناخته می­ شود در حالی که هسته اولیه ساختمان­ ها در همه جای دنیا فولاد و بتن شده و طراحی­های ابنیه و عمارت­ها نیز بر پایه نرم­ افزارهای طراحی و دیزاین­های هوشمند صورت می­گیرد. کجای این طراحی و ساخت، تمدنی است و برخاسته از یک شعور فرهنگی و فلسفه نظری و در بردارنده یک منطق فکری و عقلی.

در عرصه­ های دیگر هم وضعیت به همین گونه است. در صنایع بازی و اسباب­ب ازی، همسانی در استفاده از نرم افزارهای الکترونیکی و دیجیتالی و بهره­ گیری از فرمت­های دوبعدی، کات اوت، سه بعدی و چهار بعدی، در تزیینات داخلی نیز وضعیت به همین شکل؛ در سرتاسر دنیا ابزار و لوازم مدرن به صورت یکسان در حال استفاده است.

در داستان و ادبیات و رمان و شعر و متون ادبی که تا حدودی هنوز دستخوش تغییرات نبوده نیز متاسفانه رویه­ ی پیش­رو نشان از یکدستی و بی­ تمایزی دارد. در عرصه­ های هنرهای تجسمی، نمایشی و سینما هم وضع بدتر است. جلوه­ های ویژه در سینما نرم­ افزاری و بدون رعایت عنصر فکر و فلسفه صورت می­ گیرد و فیلم­نامه­ها نیز کپی شده از روی هم و بدون داشتن سیر منطقی و تمدنی.

گو اینکه بشر به دنبال یکپارچه ­سازی به سبک یکسان­ سازی است و تمایز فرهنگ­ها و تمدن­ ها فرو پاشیده و فرهنگ ­ها همگی در یک فرمت مشترک و واحدی ریخته شده­اند. بدون اینکه مبتنی بر یک منطق فکری و عقلایی باشد و بدون این که به دنبال هستارهای تمدنی و فرهنگی معینی.

گرچه اندیشمندان و فرهیختگان ادیان و تمدن­ها در تلاشند افکار، اندیشه­ ها و آرمان­های خود را در سطح جهان تعمیم داده و مدعی تمدن جهانی باشند لیکن ویژگی­ های عصر اطلاعات که متکی بر ابزار و رسانه­ های تبادل اطلاعات می­ باشد. این آرزو را زنده به گور خواهد کرد.

جوامع هوشیار، اینک بیدار شده­ اند و خلاقیت را چاشنی اطلاعات و دانش ساخته و تلاش می­ کنند با ایجاد تمایزها در فناوری و تولیدات بشری مسیر تازه­ای را پیدا نمایند. اگر این حرکتِ فناورانه مبتنی بر یک ایده و آرمان و از جنس نوآوری و خلاقیت و متکی بر فرهنگ­ ها و میراث ناملموس باشد خواهد توانست دامنه­ ای از فرهنگ و پارادایم مختص خود را به جود بیاورد و حلقه­ ای از تمدن به وجود بیاورد.

در این میان جوامع اسلامی باید بیدار و هوشیار باشند و از این فرصت تاریخی بهره بگیرند. فرصتی که بشر و بازیگران عرصه توسعه و پیشرفت را متقاعد ساخته تا شتاب و حرکت خود را ازجنس خلاقیت و نوآوری قرار دهند.

خلاقیت و نوآوری در عصر حاضر بن مایه حرکت­های تمدنی محسوب می­ شود. و می­تواند جریانی تمدن­ساز را از نو بنهاند. جوامع اسلامی در زمینه میراث ناملموس و فرهنگی از دارایی­ های بی نظیر و عمیقی برخوردارند که در این فرصت تاریخی می­ تواند زیربنای خلاقیت و نوآوری قرار گرفته و بن­ مایه­ های تمدنی پیش روی بشریت را رقم بزند.

اکنون جهان تشنه خلاقیت است و ناچار است خلاقیت و نوآوری­های خود را از جنس فناوری نرم و هویت­ ساز قرار دهد تا شاید دوباره حرکت­ های تمدنی جان تازه بگیرد و دنیا از این همسانی و یک نواختی خارج شده و ریتم تازه­ای به خو بگیرد.

بی­ تردید در فرصت­های پیش­رو، آنچه در فرهنگ­ها تمایز بخش باشد و بتواند هویت­های محلی و منطقه­ ای و قومی و قبیله ­ای را متجلی سازد می­ تواند موثرتر و کاراتر باشد.

وجوه تمایزی که در فرهنگ ایرانی اسلامی فراوان یافت می­ شود و بن مایه­ای معرفتی و فرهنگی عمیقی دارد. همه­ی اینها می­تواند زمینه ­ساز نوآوری­ها و خلاقیت­ های جهانی باشد.