به گزارش آرمان اصفهان؛ حتم دارم تا حالا با آدم‌‌هایی برخورد کرده‌اید که وقتی رگ نوع‌ دوستی‌شان بالا می‌زند، با کلی اِهن و تلپ دست به جیب‌ شده و یه دسته پول رنگی بیرون می‌آورند، البته بعد از اینکه صدبار این جیب و آن جیب می‌کنند و ته جیب‌هایشان را زیر رو تا مطمئن شوند که دیگر سکه‌ای از عهد ناصری درجیبشان نمانده تا بذلش کنند، هی دسته پول‌ را از اول به آخر، از آخر به اول، برگ می‌زنند تا شاید که صدی دویستی پیدا شود.

غافل از اینکه آن طرف خط، خدا ایستاده و قرار است که پول را در دستان خدا بگذارند.
مثلی است که می‌گوید: «پدر به بچه باغ داد، بچه به پدر میوه هم نداد»؛ این دقیقا وصف حال این آدم‌هاست که توی بده بستون با دیگران حتی خداوند، این‌قدر دو دوتا چهارتا می‌کنند که دستِ آخر از خودشان هم طلبکار
می‌شوند.
درحالی‌که اگر می‌دانستند در این نیاز مردم به آن‌ها، چه نعمتی برایشان قرار داده شده، هزاران بار قدردان این فرصت‌ها می‌شدند.
صدقات انواع مختلفی دارند، با این وجود آن‌ها را به دوگروه کلی می‌توان تقسیم کرد؛ دسته‌ای که واجب هستند و باید پرداختشان کرد و جای چک و چونه هم ندارد، مانند زکات و کفارات و رَدِّمظالم و دسته‌ای که مستحبی می‌باشند و مستقیم اراده و سخاوت و فرصت‌سنجی ما را نشانه گرفته‌اند و روی صحبت امروز ما هم هستند.
﷯
صدقه مستحبی و بهترین نوع آن
صدقه مسستحبی از نامش پیداست، برخلاف صدقه واجب؛ نه اجباری در دادنش و نه میزانی در پرداختش مشخص شده و برای رضای خدا و بدون ریا و منت پرداخت می‌شود. البته در نوع واجبش هم منتی نیست؛ چراکه طبق این حدیث قدسی؛ مال، مال خداست. فقرا عیال خداوند و اغنیا وکلای اویند در پرداخت امانتی که چندصباحی به آن‌ها سپرده شده.

با این وجود شما در پرداخت میزان و نوع صدقه مستحبی آزادید تا بدان وسیله سنگ وجودتان را محکی بزنید.
از امام‌صادق(ع) روایت شده که فرمودند: «هر چیزى را که خدا بر تو واجب ساخته، علنى آوردنش بهتر از آن است که مخفی و پنهانى بیاورى و آنچه را که مستحب کرده، انجام پنهانیش بهتر از انجام علنى آن است»، یعنی ارزش صدقه مستحبی در پنهانی بودن آن است و بهترین صدقات هم صدقاتی محسوب می‌شوند که شما پنهانی و بدون درخواست آن را به نیازمند و مستحقش برسانید تا آبروی طرف مقابل
حفظ شود.
خیلی‌ها تصور می‌کنند که صدقه به همین پول‌ خردهای اندکی که ما گهگاه در صندوق صدقات می‌اندازیم، خلاصه می‌شود، درحالی‌که صدقات مستحبی، گستره‌ای دارد؛ به اندازه همه کارهای خیر و نیکی که ما در طول زندگی‌مان با آن‌ها برخورد داشته‌ایم، از جارو‌کردن مسجد محل بگیر تا سرپرستی یک یتیم. پس صدقه‌دادن به پولداربودن هیچ ربطی ندارد و شما می‌توانید به قصد رضای خداوند حتی با جابه‌جایی سبد خرید یک فرد کهنسال هم، صدقه روزانه تان را بدهید.
﷯
هرکسی چه‌مقدار باید صدقه بدهد؟
گفتیم که در پرداخت صدقه مستحبی اجباری نیست و هرکسی بنا به توانایی خود باید دست به جیب شود. در این مقوله هم مانند هرچیز دیگری افراط و تفریط ممنوع است، پس خیلی هم خراج نشوید؛ یعنی نه در دادن صدقه کوتاهی کنید و نه همه دارایی‌تان را صدقه بدهد که خود گرفتار و محتاج شوید.
روایت شده است که در زمان پیامبراکرم(ص) سه نفر هم‌زمان صدقه دادند؛ نفر اول، یک درهم؛ نفر دوم، ١٠درهم و نفر سوم، ١٠٠درهم و پیامبر از بخشش هرسه نفر به یک اندازه خشنود شدند. وقتی حاضران علت را پرسیدند، حضرت فرمودند: هرسه این افراد یک دهم از آنچه را داشتند، بخشیدند و این یعنی ارزش کار هرسه نفر به یک اندازه
است.
شاید بخواهید بدانید که هرچند وقت به چند وقت باید صدقه بدهیم. بنا به احادیث و روایات وارده از نبی‌مکرم‌اسلام(ص) و ائمه‌اطهار(ع) صدقه را باید روزانه پرداخت کرد حتی اگر به مقدار جرعه آبی باشد. همچنین در روایات آمده است که اگر می‌توانید هرصبح و شب صدقه بدهید که صدقه صبح شما را از بلاهای آسمانی در آن روز و صدقه شب شما را از بلاهای آسمانی در آن شب مصون
می‌دارد.
در حدیثی از پیامبراسلام(ص) می‌خوانیم که حضرت فرمودند: همانا برعهده هر مسلمانی است که در هر روز صدقه دهد، عرض شد: یا رسو‌ل‌ا…(ص) چگونه کسی توان انجام این کار را دارد؟ حضرت فرمودند: اگر در مسیر و راه آنچه موجب اذیت رهگذر باشد، برطرف‌سازی صدقه است. راه نشان دادن به راهگذر صدقه است. عیادت‌کردن مریض صدقه است. امر به معروف و نهی از منکر کردن صدقه است. جواب سلام دادن صدقه است؛ پس هر روز صدقه
بدهید.
﷯
صدقه‌دادن چه‌ نفعی برای ما دارد؟
صدقه‌دادن نه تنها نیاز دیگران را برطرف می‌کند و حس انسان‌دوستی را در بین مردم افزایش می‌دهد، بلکه از آن جهت که تنها معامله مستقیم با خداست، منافعی را هم متوجه خود ما می‌کند که نه تنها اخروی که دنیوی هم هستند تا آنجا که صدقه از عنایات کریمه خداوند به انسان نیز شمرده شده است. در ادامه به بخشی از منافع دنیوی و اخروی که صدقه دادن برای ما دارد، تنها اشاره کوتاهی خواهیم داشت.
﷯ پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند: به وسیله صدقه، رزق و روزی را برای خود نازل کنید که همانا صدقه مال را زیاد می‌کند و خداوند شما را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد. همچنین نقل است؛ شخصی به امام‌صادق(ع) گفت: فردی نادار و ناچار هستم، برای رفع مشکلم چه کنم و حضرت فرمودند: صدقه بده. آن شخص دوباره تاکید کرد که ندارد و حضرت هم دوباره پاسخ دادند: برای همین گفتم؛ صدقه بده تا مشکلت برطرف شود.
﷯ اگر دینی از دیگران برگردن دارید و دسترسی هم برای پرداخت آن ندارید، برای آن شخص صدقه بدهید که امام‌صادق(ع) می‌فرمایند: صدقه دین را ادا می‌کند و برکت را برای انسان به همراه می‌آورد.
﷯ اگر به دنبال خیر جزیل هستید و می‌خواهید توشه‌ای بزرگ برای آخرت‌تان بردارید، صدقه بدهید که پیامبراسلام(ص) فرموده‌اند: خداوند صدقه شما را افزایش داده و زیاد می‌کند، همان‌طور که یکی از شما فرزند خود را رشد داده و پرورش می‌دهد تا اینکه روز قیامت در حالی که به بزرگی کوه احد رسیده است او را ملاقات کند.
﷯ رفع بلا، دوری از مرگ سوء و بد از آثار مستقیم پرداخت صدقه است که در روایات بسیاری به آن اشاره شده. امام محمدباقر(ع) می‌فرمایند: با دست خود صدقه بدهید که صدقه‌دادن هفتاد بلا را از انسان دور می‌کند و صاحب آن هرگز با مرگ سوء از دنیا
نمی‌رود.
﷯ همان‌طور که در تعالیم اسلامی نیز آمده؛ برخی عوامل بر مدت عمر انسان تأثیر‌گذار است و آن را کاهش یا افزایش می‌دهد. صدقه‌دادن از عواملی است که طبق بیان صریح روایات، موجب افزایش طول عمر انسان می‌شود. پ

یامبراکرم(ص) می‌فرمایند: صدقه و صله‌رحم شهرها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید.
﷯ از دیگر آثار مهم صدقه‌دادن، شفای مریض است که نفش اساسی و مهمی دارد و اثر آن بارها به تجربه ثابت شده است. در‌این‌باره هم احادیث معتبری از ائمه‌اطهار(ع) داریم که می‌فرمایند: بیماران خود را به وسیله صدقه درمان کنید و حتی در برخی احادیث سفارش شده که مستحب است مریض با دست خود صدقه بدهد.
﷯ صدقه معامله مستقیم با خداوند است، چنانکه از امام‌صادق(ع) نقل شده که فرمودند: برای دریافت هر چیزی فرشته‌ای بر آدمی موکل شده است، جز صدقه که خود خداوند آن را می‌گیرد.
﷯ با صدقه مال کم نخواهد شد، همان‌طور که از موسی‌بن‌جعفر(ع) از پدران بزرگوارش از پیامبراکرم(ص) نقل می‌کنند‌ که هیچ‌گاه مال انسان با صدقه کم نخواهد شد، پس بدهید و نترسید.
﷯ صدقه مال انسان را از تصرف اشرار حفظ می‌کند. از پیامبراسلام(ص) روایت شده؛ هر که در حالت اختیار، مال خود را از خوبان دریغ بدارد، خداوند در حال اضطرار، مال او را نصیب اشرار کند.
﷯ همچنین صدقه کمر شیطان را می‌شکند. امام‌باقر(ع) از امیرمومنان‌علی(ع) نقل می‌کنند که آن حضرت فرمودند: روزی یک دینار انفاق کردم. رسول‌خدا(ص) به من فرمودند: آیا می‌دانی که صدقه مومن از دستش بیرون نمی‌رود تا آنکه از دهان هفتاد شیطان آزاد شود که همه گویند: نده! و در دست سائل قرار نمی‌گیرد تا آنکه نخست در دست خدای بزرگ قرار گیرد.
﷯
صدقه را به چه‌کسانی باید داد؟
صدقه واجب را باید فقط به فقیر و نیازمندش داد تا آن اندازه که اگر بعد از دادن، متوجه شوید که طرف نیازمند نیست، باید آن را دوباره بدهید ولی صدقه مستحبی این‌گونه نیست و شما می‌توانید آن را به هرکسی بدهید. البته در پرداختن صدقه مستحبی هم، اهم و مهمی وجود دارد که بهتر است رعایت شود، به‌طور مثال خویشان و نزدیکان آدمی در اولویت هستند، سپس همایگان و آشنایان و بعد از آن افراد نیازمند ناشناس.
عمرو بن جموح، پیر مرد بزرگ و ثروتمندی در عصر پیامبراکرم(ص) بود.

روزی ازحضرت سوال کرد: از چه چیز صدقه بدهم و به چه کسانى؟ آیه نازل شد که ای پیغمبر بگو: هر خیر و نیکى و هرگونه سرمایه سودمند مادى و معنوى که انفاق می‌‏کنید، براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان، اگر فقیر باشند و مستمندان و واماندگان در راه باید باشد. ذکر این موارد به عنوان بیان مصداق‌هایی روشن است وگرنه این موضوع منحصر به آن‌ها نبوده و صدقه هم درنوع و هم در نیازمندش دایره وسیع‌تری دارد.
گاهی تعریفی که ما از واژه‌ها داریم خیلی متفاوت‌تر است چیزی است که هستند، به‌طورمثال ما در عرف خودمان به کسی که دست نیاز روبه‌رویمان دراز کند، می‌گوییم فقیر، درحالی‌که فقیر کسی است که مخارج سال خود و خانواده‌اش را ندارد. یعنی کسی که کار و ملک و سرمایه و کسبی دارد ولی نمی‌تواند زندگی‌اش را اداره کند هم، فقیر محسوب می‏‌شود و دادن صدقه به آن‌ها نه تنها اشکالی ندارد، بلکه بهتر هم است.
﷯
چند نکته پایانی و نسبتا مهم
﷯ دادن صدقه واجب به سید اشکال دارد ولی صدقه مستحب را می‌توان داد، هرچند ندادنش بهتر است.
﷯ چیزی را که انسان به عنوان صدقات یا زکات به فقیر می‌‏دهد، لازم نیست به او بگوید که زکات یا صدقه است، بلکه اگر فقیر خجالت بکشد، مستحب است به‌طوری که دروغ نشود، به اسم پیشکش یا هدیه بدهد. درهر حال قصد باید رضای خداوند
باشد.
﷯ برای رفتگان هم می‌توان صدقه داد. امام‌صادق(ع‌) می‌فرمایند: مرده شاد و مسرور می‌شود و گشایش پیدا می‌کند به دعا و استغفاری که برای او می‌کنند چنانچه زنده شاد می‌شود به هدیه که برای او می‌برند. ثواب نماز، روزه، حج، صدقه و سایر اعمال خیر و دعا در قبر میت بر او وارد می شود.
﷯ صدقه را باید از اموال پاک، سالم و حلالی که شخص از راه درست آن‌ها را به دست می‌آورد، بپردازد و از آنجایی که دادن صدقه برای کسب رضای خداست و مستقیم هم در دستان خداوند قرار می‌گیرد، نباید آن را از اموال پست و ناقابل انتخاب کرد که هم توهین به خداوند باشد و هم تحقیرى نسبت به نیازمندان.
﷯ چنانچه به قصد صدقه، مال خود را به کسى بدهد و او نیز به همین قصد آن را بگیرد، صدقه واقع می‌شود و بعد از آن نمی‌توان آن را پس گرفت.
﷯ مستحب است انسان زیاد صدقه بدهد، به‌ویژه در اوایل روز و اوایل شب و همچنین مستحب است دستى را که با آن صدقه داده، ببوسد.
﷯ برخی عادت دارند؛ صدقات را در خانه جمع می‌کنند و وقتی به حد چشمگیری رسید آن را به اهلش می‌رسانند.

در این بین ممکن است گاهی این صدقات با پول دیگری جابه‌جا شود. درصورتی‌که تعویض صدقات با پول دیگر با کسری همراه باشد، اشکالی ندارد.
﷯ هرگاه چیزی نگران یا ناراحت‌تان کرد یا ترس از رسیدن ضرری و شری داشتید، حتما صدقه بدهید. امام ‌موسی‌کاظم(ع) می‌فرمایند: هرگاه در دلت چیزی افتاد، بر اول مسکینی که می‌بینی، تصدق کن که حق‌تعالی ضرر آن را از تو دفع می‌کند.
﷯ اگر گرهی در کارتان داردید، برای پیش بردن کار و بیمه آن و همچنین بیمه کردن اموالتان صدقه بدهید که ضمانتش بیش از بیمه‌های دنیایی است.
کارشناس: حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد حسین طباطبایی، مدرس حوزه علمیه

معصومه متین‌نژاد